De Egyptische landschildpad Testudo kleinmanni, een herstelprogramma in Egypte

Voor de in Egypte uitgestorven geachte populatie van deze kritiek bedreigde schildpadsoort gloort een beetje licht aan het eind van de tunnel. Een impressie van recente ontwikkelingen aangaande behoud en herstel.

Inleiding

In 2007 en 2008 werd door de Nederlands Belgische Schildpadden Vereniging (NBSV) het herstelproject tot beschermingsproject van het jaar gekozen. In die jaren en ook nog daarna is veel geld door de leden bijeen gebracht. Thans is € 4771,- beschikbaar. Ook binnen de European Studbook Foundation (ESF) is met name door het ESF-stamboek een significant bedrag bij elkaar gebracht. Met name door binnen het stamboek gekweekte dieren niet te verkopen doch in fokleen aan anderen over te dragen met daarbij het nadrukkelijke verzoek een “vrijwillige bijdrage” van € 100,- per dier te betalen (een idee van R. Verhoeks) staat op de ESF-bankrekening € 7457,-. Deze vrijwillige bijdragen komen volledig ten goede aan het herstelproject.

In het ESF-stamboek werden sinds de start in 2001 455 dieren geregistreerd. De kweek bij een toenemend aantal kwekers is stijgend doch helaas is er ook veel sterfte van nakweekdieren maar ook van wildvang dieren.

In situ

Hoe de in situ status van de soort was werd al die jaren niet geheel duidelijk. Door Sherif Baha El Din werd de soort aanvankelijk als virtueel uitgestorven geacht. Door Sherif en enkele anderen in Egypte wordt toch al enkele jaren gewerkt aan een herstel programma. Prof. Omar Attum van de Indiana Universiteit is al jaren in contact met Sherif. Er werden vervolgens verdere initiatieven ontwikkeld om te komen tot beschermingsmaatregelen in het kader van herstel van de soort. Eén van die maatregelen is het betrekken van lokale bedoeïenen stammen bij het programma. De laatste jaren zijn enkele van deze voormalige herders opgeleid tot ranger. Verder is een groot gebied in de noordelijke Sinaï in Egypte omheind (de zgn. protected area) waarbinnen een aantal gezenderde in beslag genomen schildpadden is vrij gelaten. De omheining is bedoeld om vee buiten te houden en de vegetatie zich te laten herstellen. De rangers volgen individuele schildpadden van dag tot dag van zonsopgang tot ondergang. Op deze manier wordt een schat aan informatie verzameld. Dit beschermd gebied wordt geheim gehouden.

Sinds 2012 ben ik via Omar Attum in contact gekomen met Basem Rabia Motwaly. Basem is als Nature Conservation Officer Egypte als coördinator namens de overheid nauw betrokken bij het project. Namens NBSV en ESF hebben we Basem uitgenodigd een week te gast te zijn in de Diergaarde Blijdorp. Door de politieke instabiliteit in Egypte gedurende de laatste jaren heeft het tot februari 2014 geduurd voordat Basem naar Nederland kon komen. In het kader van bewustzijn bij en educatie van de locale bevolking, veldonderzoeken en het plan in de toekomst een opvang/kweekcentrum in het gebied te vestigen was het nodig met een verantwoordelijke uit het gebied van gedachten te wisselen en plannen verder uit te werken.

Tussen 1 en 11 februari 2014 was Basem in Nederland. NBSV-voorzitter Jan Boonstra en ondergetekende ontvingen hem na aankomst en hadden een eerste gesprek in het Van der Valk hotel Blijdorp waar hij was ondergebracht.

De dagen daarna heeft hij in de Diergaarde Blijdorp afwisselend in drie “continenten” waar reptielen worden gehuisvest met drie verschillende verzorgers praktijkervaring opgedaan op het gebied van verzorging van reptielen in de breedste zin van het woord. Ook hadden we een gesprek met de Blijdorp voedseldeskundige Joeke Nijboer. Met het oog op kweek in de toekomst zal een voedingsplan worden opgesteld en een analyse zal worden uitgevoerd op voedselplanten uit het beschermde gebied. Verder bespraken Basem en ik de internationale stamboek ontwikkelingen binnen ESF en EAZA, de huisvesting, voeding en kweek van stamboekdieren.

Op 6 februari brachten we samen met Blijdorps Oceanium vakgroephoofd Mark de Boer een bezoek aan het Internationaal schildpadden kweekcentrum in de Münster Zoo. Met conservation officer Martina Raffel hadden we een constructief en voor Basem leerzaam gesprek en met Elmar en Ingrid Meier werd de schildpaddencollectie uitgebreid bekeken en gefotografeerd. Uiteraard werd ook de dierentuin zelf niet overgeslagen. Op 7 februari werd een internationale workshop over huisvesting, voeding en kweek van reptielen, amfibieën en vissen in Sealife Scheveningen bijgewoond. Op deze derde dag van de workshop heb ik een presentatie gegeven over het thema conservation/herstel van schildpaddenpopulaties waaronder Testudo kleinmanni. Tijdens deze dag heeft Basem belangrijke contacten met dierentuinmensen kunnen leggen.

In de avonduren van de week hebben Basem en ik samen met enkele Blijdorp collega’s in Rotterdam en Scheveningen enkele restaurants bezocht. Wat tijdens de informele gesprekken al snel duidelijk werd was een grote behoefte aan materialen die bij veldonderzoek kunnen worden gebruikt. We denken hierbij aan rugzakken, schuifmaten, weegschalen, fotocamera’s, gps, en laptop computers. Tijdens zijn bezoek had Basem een oude, uiterst gammele laptop bij zich. In overleg met ESF-secretaris Harry Rotmans werd besloten voor hem direct een nieuwe te kopen die hij mee naar Egypte kon nemen; dit scheelde zeker verzendkosten en een mogelijke invoerbelasting werd voorkomen.

De huidige 5 bedoeïen rangers (3 binnen het beschermde gebied en 2 daarbuiten) wordt een jaarsalaris van $1000,- per persoon betaald. Gezien de politiek instabiele situatie en de ligging van het leefgebied van de schildpadden (in de noordelijke Sinai in de buurt van de Gazastrook) is een opvang/kweekcentrum voorlopig nog niet haalbaar; bebouwing zou als verdacht kunnen worden gezien. Bewustzijn bij en educatie van de bevolking is van het eerste belang om het project lokaal draagvlak te geven.

De in 2012 in Egypte vervaardigde Kleinmanni T-shirts zijn een groot succes op scholen. Computers worden ook gebruikt in dorpen om Powerpoint presentaties te geven.

Daarnaast is in gelijke mate verder en intensiever veldonderzoek van belang. In 2013 zijn buiten het beschermde gebied 25 heel jonge dieren aangetroffen; een teken dat de soort zich toch nog voortplant in dat gebied. Al deze dieren hebben echter niet lang geleefd.

Samenvatting

Het bezoek heeft bij mij en ook bij enkelen van mijn Blijdorp collega’s een zeer positieve indruk achter gelaten. Ook Basem zelf was zeer onder de indruk en heeft elke dag per e-mail verslag gedaan van zijn positieve ervaringen aan Omar Attum in de VS. Met Basem en Omar Attum heb ik afspraken gemaakt een 5-jarenplan te gaan opstellen waarin ook prioriteiten zullen worden gesteld aan de te ondernemen activiteiten waarbij de bestedingen van de beschikbare sponsor (NBSV en ESF) gelden uiteraard een belangrijke rol spelen. Hierover zal geregelde terugkoppeling naar NBSV en ESF zijn.

Henk Zwartepoorte,  maart 2014